Je neemt het inleidend statement van de laatste corona persconferentie letterlijk over in een Wikiwijs-arrangement. Moet je toestemming vragen aan de premier? Misschien wil je juist de volledige persconferentie terugkijken in de klas. Mag dat? Of: de YouTube video van de NOS embedden in je lesmateriaal. Kan dat zomaar?   

Dit is deel 2 van het drieluik over auteursrecht. We behandelen nu de uitzonderingen die gelden op het auteursrecht. De volgende uitzonderingen komen achtereenvolgens aan de orde: linken en embedden, citaatrecht en onderwijsexceptie.

Linken en embedden

Je kunt online op 2 manieren naar content verwijzen: door te linken of te embedden. Zowel een hyperlink als een embedded link zijn een verwijzing en dus geen kopie. Want zoals je in het 1e artikel over het auteursrecht kunt lezen moet je toestemming vragen voor het maken van een kopie van een werk.

Met een hyperlink verwijs je naar een plek op het internet waar een creatie te vinden is. Je linkt bijvoorbeeld naar een interactieve plaat van SchoolTV over Werelderfgoed in Nederland.

Embedden is een manier van linken waarmee je content direct zichtbaar maakt op een online plek naar keuze. Je kunt bijvoorbeeld een Youtube-video embedden in een Wikiwijs-arrangement. Leerlingen kunnen de video op die manier afspelen in het lesmateriaal zonder naar YouTube te gaan. De bron van de video blijft op YouTube. Dus je maakt geen kopie en verplaatst de video niet.

Voordat je in het wilde weg gaat linken en embedden willen we je een paar regels meegeven. Je mag een hyperlink of een embedded link gebruiken als:

  • het werk online voor iedereen toegankelijk is;
  • het werk met instemming van de rechthebbende online gezet is;
  • je geen kopie maakt van het werk waar het naar verwijst.
Voorbeeld

  • Je ziet een video op www.schoolTV.nl waar je naar wilt verwijzen. De video heeft een embed-knop. Je downloadt of kopieert de video niet als je op deze knop klikt. Dus je mag de video embedden en (laten) afspelen.

Deze SchoolTV video kun je embedden, zie de meest linkse knop onderaan de video.

  • Je vindt een blockbuster die sinds een paar weken in de bioscoop draait op www.lekkerillegaalfilmsdownloaden.com. Je kunt ervan uitgaan dat de film niet legaal op deze website staat. Dus link niet naar de film in je lesmateriaal. Anders verwijs je naar werk dat in strijd met het auteursrecht is gepubliceerd.
  • Je vindt per ongeluk een link die verwijst naar een video in een privé-afspeellijst op YouTube die uitsluitend bedoeld is voor een beperkte groep mensen. De afspeellijst is bijvoorbeeld afgeschermd met een wachtwoord dat gedeeld is met een selecte groep. Of slechts een aantal mensen hebben een privé-link ontvangen. In dat geval mag je de video niet linken of embedden.

Op YouTube kun je instellen wie er toegang heeft tot je afspeellijst. Gebruik alleen de links die publiek zijn.

Citaatrecht

Een andere belangrijke uitzondering in de auteurswet is het citaatrecht.

Citaatrecht geeft je de mogelijkheid om auteursrechtelijk beschermd werk te gebruiken zonder dat je daar toestemming voor nodig hebt.

Mag je alleen een uitspraak of een gedeelte van een tekst citeren? Nee hoor. Onder het citaatrecht vallen ook afbeeldingen, muziekfragmenten en snippets uit video’s.

Voor citaatrecht gelden de volgende regels:

  • Gebruik het citaat alleen in een aankondiging, beoordeling, polemiek of wetenschappelijke verhandeling.
  • Citeer letterlijk, dus neem het gedeelte uit de bron 1 op 1 over.
  • Gebruik precies wat je nodig hebt, en niet meer dan strikt noodzakelijk.
  • Citeer alleen uit werken die rechtmatig openbaar zijn gemaakt.
  • Vermeld de bron en de maker.

Je hebt het vast wel eens gehoord. Dat je dankzij het citaatrecht zonder toestemming van de maker 10 tot 30 seconden van een video of stuk muziek mag overnemen. Of dat je zomaar een foto mag gebruiken als de afbeelding kleiner is dan 500 pixels op de langste zijde.

Klopt dat?

Nee. Zo specifiek staat het niet vermeld in de wet. De bovengenoemde details over seconden en pixels zijn deels gebaseerd op uitspraken die rechters tijdens daadwerkelijke rechtszaken hebben gedaan. Dat geeft wat houvast. Maar er zijn ook een boel officieuze richtlijnen die voortkomen uit misverstanden die een eigen leven zijn gaan leiden, en zich hebben ontwikkeld tot een broodjeaapverhaal.

Voorbeeld

  • Je komt een blockbuster tegen op www.lekkerillegaalfilmsdownloaden.com. Nog steeds is de film niet rechtmatig openbaar gemaakt. Je mag de film dus niet downloaden om er vervolgens een stukje uit te knippen dat je als citaat in de les wilt gebruiken.
  • Je maakt een werkvorm over het schilderij ‘The Widow’ van Marlene Dumas. In dat geval is het logisch en toegestaan dat je het complete werk als citaat laat zien voor de klas.

Onderwijsexceptie

De onderwijsexceptie in de auteurswet is ontwikkeld voor leraren en leerlingen. Waarom? Zodat zij makkelijker auteursrechtelijk beschermd materiaal kunnen gebruiken in het onderwijs.

De uitzondering gaat niet op voor partijen buiten het onderwijs. Voor culturele instellingen gelden bijvoorbeeld andere uitzonderingen. Daarover kun je meer lezen in dit artikel op de website van DEN Kennisinstituut cultuur & digitalisering.

Wat betekent de onderwijsexceptie voor jou? Je mag (gedeelten van) een werk waar auteursrecht op rust overnemen zonder toestemming van de rechthebbende(n). Op voorwaarde dat het een educatief doel dient.

De onderwijsexceptie bestaat naast het citaatrecht en is ruimer. Het geeft je namelijk de ruimte grotere gedeelten van een werk over te nemen. Voordat je gebruik maakt van de mogelijkheden die deze uitzondering je biedt, is het verstandig om je eerst te verdiepen in deze afkoopregeling en de belangrijkste voorwaarden.

Afkoopregeling

De onderwijsexceptie is een afkoopregeling. Je school moet een vergoeding betalen aan rechthebbenden.

Weet jij welke afkoopregeling het bestuur van jouw school heeft afgesloten? Op Onderwijs & Auteursrecht kun je controleren of het werk dat je gebruikt binnen de afgesloten regeling valt.

De voorwaarden

De condities die gelden voor de onderwijsexceptie zijn vergelijkbaar met die voor linken, embedden en  het citaatrecht:

  • Vermeld wanneer mogelijk de naam van de maker en de bron van het werk.
  • Neem alleen materiaal over dat rechtmatig openbaar is gemaakt.
  • Neem niet te grote delen over van een werk, bijvoorbeeld een compleet boek.
  • Maak uitsluitend gebruik van de onderwijsexceptie als het een educatief doel dient.
  • Verander het werk niet op een manier waardoor de maker er zelf niet meer achter zou staan.
Voorbeeld

  • Je ruilt het smartboard in voor draaitafels. Op het schoolfeest wil je alle hits uit de Top 40 aan elkaar mixen. Leerlingen dansen op muziek van populaire artiesten. Je gebruikt op zo’n avond auteursrechtelijk beschermd materiaal, zonder toestemming. Valt dit onder de onderwijsexceptie? Nee, want het dient geen onderwijsdoel. Het schoolbestuur moet daarvoor aparte afspraken maken. In deze gevallen kan mijnlicentie.nl je helpen.

Open onderwijs

In het vorige artikel begonnen we bij de basis van auteursrecht. Je las over economische rechten, persoonlijkheidsrechten, naburig recht en portretrecht.

Hierboven schreven we over de uitzonderingen op auteursrecht, zoals de onderwijsexceptie.

En nu ben je klaar voor het laatste deel van het drieluik dat gaat over open content, toegespitst op het onderwijs. Je leest onder andere over de Creative Commons-licenties. Dat zijn licenties die het lesmateriaal op Wikiwijs het open karakter geven. Bovendien krijg je een overzicht van 20 websites met honderden miljoenen educatieve foto’s, video’s en teksten die vrij herbruikbaar zijn en je dus gerust in je lesmateriaal kunt gebruiken.

Wil je eerst dieper de materie induiken? Sikking, D & Vos, J. schreven in 2017 een publicatie voor Kennisnet over auteursrecht en internet. Wat mogen scholen wel en niet? Die vraag staat centraal in deze publicatie van 40 pagina’s waarin de uitzonderingen uitgebreid aan de orde komen.