In het programma ‘Digitaal Erfgoed voor het Onderwijs’ werkten Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed samen om erfgoed, met behulp van ict, structureel een plek in het onderwijs te geven. Een van de vragen in het programma was: hoe kunnen musea, archieven en andere culturele instellingen hun onderwijsaanbod beter vindbaar maken?

In het onderwijs wordt vaak thematisch gewerkt, maar deze thema’s sluiten niet per se aan op het aanbod van culturele instellingen. Daarbij is er weinig bekend over zoektermen die leraren en leerlingen gebruiken. Ook is er zoveel aanbod van culturele instellingen dat leraren soms door de bomen het bos niet meer zien. Omdat er geen gestandaardiseerde lijst is met belangrijke onderwerpen in het onderwijs hebben Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed hier onderzoek naar gedaan.

Welke bronnen hebben we gebruikt?

Er is niet een centrale standaardlijst voor onderwijstermen, maar wel een zeer groot aantal diverse en ongelijksoortige bronnen met termen. Met een selectie van deze bronnen hebben we geprobeerd om tot een meer gestandaardiseerde lijst te komen. Om de selectie te beperken stelden we als eerste een set met criteria op die beschrijven waaraan een bron moest voldoen. Voordat we een bron opnamen, moest deze voldoen aan één of meer van onderstaande criteria:

• De termen staan in een bron die vanuit het onderwijs is ontwikkeld.
• De termen zijn helemaal of voor het grote deel relevant voor het po en vo (focus van het programma).
• De termen staan in een bron die veel gebruikt wordt door leraren.
• De termen zijn een essentieel onderdeel van de bron.

Met deze criteria brachten we relevante bronnen in kaart. Ook keken we naar zoektermen die veel worden gebruikt op onder andere Wikiwijs. En we haalden met speciale software automatisch termen uit de doelen van SLO, zoals de kerndoelen in het primair onderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs en de eindtermen die terugkomen in eindexamens. Je kunt deze doelen vinden in de SLO Curriculum Browser.

In totaal gebruikten we 31 bronnen. Voorzover we de bronnen openbaar kunnen delen (met respect voor het intellectueel eigendomsrecht) hebben we deze gepubliceerd.

Welke termen hebben we gevonden?

De tabel hieronder geeft een algemeen beeld van veelvoorkomende termen die we vonden:

Term	Aantal bronnen	Term	Aantal bronnen
Tweede Wereldoorlog	15	Voedsel	7
Middeleeuwen	11	Jodendom	7
Cultuur	9	Beroep	7
Natuur	9	Muziek	7
Dier	9	Politiek	7
Slavernij	9	Prehistorie	7
Identiteit	9	Techniek	7
Milieu	8	Vervoer	7
Landschap	8	Wetenschap	7
Oorlog	8	Handel	7
Water	8	Plant	7
Democratie	8	Tijd van monniken en ridders – 500 tot 1000	7
Tijd van steden en staten – 1000 tot 1500	8	Tijd van ontdekkers en hervormers – 1500 tot 1600	7
Religie	7	Tijd van pruiken en revoluties – 1700 tot 1800	7
Energie	7

Tabel 1: termen die in 7 of meer van de 31 bronnen voorkwamen.

Bovenstaande tabel geeft slechts een eerste indruk. In totaal selecteerden we zo’n 5.500 unieke termen, van “3D-printen” tot “zygote”.

Hoewel we 31 bronnen gebruikten, is de lijst nog steeds beperkt. Zo bevat deze geen termen uit begrippenlijsten van lesmethodes, omdat deze niet vrij beschikbaar zijn. Wel vind je er belangrijke termen uit het curriculum in, omdat we deze uit de doelen in de SLO Curriculum Browser hebben gehaald. Voorbeelden hiervan zijn de tijdvakken van de Canon van Nederland, die terugkomen in Kerndoel 52: Tijdvakken (primair onderwijs) en Kerndoel 37: Historische basiskennis (voortgezet onderwijs).

Extra informatie per term

Sommige bronnen gaven extra informatie (metadata) bij een term, zoals het vak en het leerniveau. Deze informatie hebben we overgenomen als deze beschikbaar was. Daarbij hebben we per term waar dit mogelijk en duidelijk was het concepttype opgenomen, zoals ‘persoonsnamen’ en ‘geografische namen’.

Bij de termen die we haalden uit de doelen in de SLO Curriculum Browser namen we de link op van het specifieke doel waar de term uit komt.

Selecteren en uniformeren van de termen

Sommige bronnen bevatten veel termen, die niet allemaal relevant zijn. Zo bestaan de zoektermen van leraren vaak niet alleen uit een term, maar ook een vak of leerniveau. En de software die termen haalde uit de SLO doelen deed soms wel erg abstracte voorstellen voor termen.

We stelden de volgende criteria op die we gebruikten om handmatig een selectie te maken uit de termen die we verzamelden. We namen een term niet op als:

• het niet duidelijk is welke betekenis een term heeft (ambigue) en deze betekenis ook niet relatief eenvoudig uit de context te halen is. Bijv.: de zoekterm “arm” kan zowel gaan over het lichaamsdeel als een economische situatie.
• deze te abstract of high-level is en dus geen concrete zoekresultaten zou opleveren in bijvoorbeeld Wikiwijs. Bijv.: “100” of “leren”.
• deze inhoudelijk niet relevant is voor het leraren en leerlingen om lesmateriaal te vinden. Bijv.: “Kennisnet”.
• de term niet de inhoud beschrijft van lesmateriaal, maar andere metadata betreft. Bijv.: “havo” (=leerniveau), “aardrijkskunde” (=vakleergebied).

Vervolgens hebben we de termen handmatig geüniformeerd. Dit deden we onder meer wanneer termen uit meerdere, uniek te onderscheiden concepten bestaan, zoals “Tweede Wereldoorlog in Haarlem”. Deze zijn handmatig gesplitst. Daarnaast verschilde de spelling van termen die inhoudelijk hetzelfde betekenen soms per bron (bijv.: enkelvoud en meervoud). Alle deze termen hebben dezelfde voorkeurspelling gekregen.

Overzicht van alle termen: een eerste aanzet

De lijst met alle termen die we verzamelden en die we met inachtneming van Intellectueel Eigendom kunnen delen staat in het overzicht van datasets. Gebruik de lijst enkel als inspiratie, en verdiep je verder in de onderwerpen die voor jouw kennis, collectie en onderwijsdoelgroepen het meest relevant zijn als je met termen wilt aansluiten op het onderwijs. Specifieke tips hiervoor vind je in de publicatie ‘Zo zorg je dat leraren en leerlingen jouw digitale lesmateriaal goed kunnen vinden. Praktische inzichten en tips voor culturele instellingen’.

Deze lijst is tot stand gekomen in het kader van een onderzoeksproject. Het project had als primaire doel om een methodiek te ontwikkelen voor het samenstellen van een inhoudelijke termenlijst voor het onderwijs, omdat hier nog geen standaard voor is. Het is een eerste aanzet die hopelijk inspiratie biedt aan geïnteresseerden en de verschillende spelers in het onderwijs om meer samen te werken en lesmateriaal beter vindbaar te maken.

 

Licentie: Creative Commons Naamsvermelding 4.0 (CC BY 4.0)